Chợ Bến Thành được xây dựng năm nào?

Thứ ba - 12/08/2025 08:52

Chợ Bến Thành được xây dựng năm nào? Một câu hỏi tưởng dễ trả lời nhưng thực sự có dễ như vậy?
Hành trình truy vết sự thật lịch sử từ báo chí Đông Dương...

Trong hơn một thế kỷ, chợ Bến Thành - biểu tượng thương mại và đô thị hóa Sài Gòn - vẫn được mặc định là xây dựng vào năm 1912. Từ các trang mạng, tài liệu truyền thông, đến các bảng giới thiệu di tích, năm 1912 đã trở thành “năm xây dựng chính thức” của chợ mà không mấy ai chất vấn.

Nhưng hành trình lần giở lại các trang báo Đông Dương xưa, đối chiếu các văn kiện lưu trữ Pháp, lại hé mở một sự thật khác: Chợ Bến Thành chỉ được khởi công xây dựng vào đầu năm 1913 và chính thức khánh thành ngày 29 tháng 3 năm 1914. Năm 1912, trên thực tế, mới chỉ là thời điểm “tạm thời” chấm dứt phiên chợ cũ và trao thầu xây dựng chợ mới.

Chợ Bến Thành: Từ đầm lầy đến trung tâm buôn bán (trước 1860 - 1912)

Cái tên “chợ Bến Thành” nguyên khởi là một ngôi chợ ven sông Bến Nghé, nằm gần khu vực thành Bát Quái cũ. Thời kỳ đầu, đây là một ngôi chợ đơn sơ, bằng gỗ lá.

Tháng 2/1859, liên minh Pháp và Tây Ban Nha đánh chiếm thành Gia Định, chợ Bến Thành bị thiêu hủy. Vì thế khoảng năm 1860-1861, Pháp xây một chợ khác xa bờ sông hơn, nằm cạnh con rạch gọi là ngòi Sa Ngư. Năm 1870, một trận hỏa hoạn bùng phát đã thiêu rụi một trong năm gian ngôi chợ.

Ngày 30/11/1870, nhà thầu Albert Mayer được giao xây dựng lại chợ và việc khởi công diễn ra vào ngày 27/12/1870. Sau khi hoàn thành, ngôi chợ này cũng có 5 gian. Bốn gian được lợp ngói, chỉ có gian bán thịt được lợp tôn dợn sóng. Nền chợ được lát đá granit.

Báo chí thời đó nhiều lần lên tiếng về nguy cơ mất vệ sinh, hỏa hoạn và tình trạng quá tải thương nhân do đó trong phiên họp ngày 21/5/1908, Hội đồng quyết định chọn khu đất nằm giữa 4 con đường: Némésis (nay là Phó Đức Chính), Roland Garros (Thủ Khoa Huân), Espagne (Lê Thánh Tôn) và Amiral Courbet (Nguyễn An Ninh). Đây là một khu đất trũng, sình lầy gọi là ao Bồ Rệt (Marais de Boreses). Sau khi đã quyết định xây dựng chợ Bến Thành mới, chính quyền Pháp cho đập phá phần lớn ngôi chợ cũ, chỉ giữ lại gian hàng bán thịt lợp bằng tôn dợn sóng.

Năm 1912 - chưa phải năm xây dựng chợ mới

Thông tin lan truyền rộng rãi hiện nay cho rằng chợ Bến Thành được khởi công xây dựng vào năm 1912. Tuy nhiên, qua đối chiếu các báo chí thời kỳ đó như Le Cri de Saïgon, L’Avenir du Tonkin, La Quinzaine Coloniale... thì năm 1912 chỉ là thời điểm “tạm thời” kết thúc chợ cũ và chấm thầu xây dựng chợ mới.

Theo báo Le Cri de Saigon số ra ngày 26/4/1912, Hội đồng thành phố Sài Gòn đã tiến hành cuộc thi thiết kế và chọn phương án xây dựng chợ mới tại khu đất ao Bồ Rệt. Bài báo ghi rõ: “Ủy ban đã nhóm họp và đưa ra quyết định vào ngày 23 tháng 4 năm 1912 để chọn phương án đoạt giải”.

Báo Le Cri de Saigon 1912

Cùng thời điểm đó, tạp chí L’Avenir du Tonkin số ra ngày 25/4/1912 đưa tin chi tiết hơn: “Cuộc thi thiết kế đã kết thúc. Ủy ban xét duyệt kế hoạch đã chọn công ty Brossard et Mopin là đơn vị trúng thầu tạm thời (adjudicataires provisoires). Hai giải thưởng phụ cũng được trao cho kiến trúc sư Kropff (6.000 francs) và Société de construction de Levallois-Perret (4.000 francs)”.

Tuyên bố trúng thầu chỉ mang tính “tạm thời”, vì theo luật đấu thầu thời Pháp, còn cần thời gian xét duyệt kỹ thuật, tài chính và phê duyệt ngân sách. Thực tế cho thấy các hoạt động khởi công chưa hề diễn ra trong năm 1912.

Viên đá đầu tiên được đặt năm 1913 - bởi Toàn quyền Đông Dương Albert Sarraut

Báo Le Cri de Saigon ngày 31/01/1913 có bài viết: “Vào thứ Tư ngày 29, lúc 8 giờ sáng, đã diễn ra lễ đặt viên đá đầu tiên chính thức cho khu Chợ Trung tâm Sài Gòn.

Người ta biết rằng việc xây dựng khu Chợ Trung tâm sẽ được thực hiện bằng bê tông cốt thép; nhưng dù có được làm bằng gỗ đi chăng nữa, thì cũng không gì có thể ngăn cản việc đặt viên đá đầu tiên…".

Báo Le Cri de Saigon 1913

Cột mốc xác thực nhất cũng được ghi nhận trong tạp chí thuộc địa Pháp La Quinzaine Coloniale (số tháng 3/1913): “...Ngày hôm sau, 29 tháng 1 năm 1913, Ngài Albert Sarraut - Toàn quyền Đông Dương - đã chủ trì lễ đặt viên đá đầu tiên xây dựng Halles Centrales de Saïgon (Chợ Trung tâm Sài Gòn)”. Albert Sarraut, người ủng hộ mạnh mẽ các chương trình “khai hóa văn minh” kiểu Pháp ở Đông Dương, đặc biệt chú trọng các công trình hạ tầng và giáo dục - trong đó có xây dựng chợ, trường học, cầu cống… là người đã là người trực tiếp tham gia đặt viên đá đầu tiên cho nhiều công trình lớn tại Đông Dương giai đoạn 1911 - 1914, bao gồm: Chợ Bến Thành (Halles Centrales de Saïgon), Trường Bưởi (nay là THPT Chu Văn An, Hà Nội), Đại học Đông Dương (nay là ĐHQG Hà Nội).

Điều này trùng khớp với dòng chữ khắc trên bia còn tồn tại đến nay ở chợ Bến Thành. Với dấu mốc này, có thể khẳng định chắc chắn: chợ Bến Thành bắt đầu được xây dựng từ ngày 29/01/1913, không phải trong năm 1912.

z6896100025626 e6b58cadce9bdc79f266fd8bbd3ac7b3

Sự kiện khánh thành rầm rộ ngày 29 tháng 3 năm 1914

Sau hơn một năm xây dựng, ngày “khai thị” diễn ra hoành tráng với cuộc diễu hành xe hoa, tất cả các ban nhạc ở Sài Gòn tham gia hòa nhạc trên sông, cùng màn bắn pháo sáng rực rỡ chiếu sáng cả thành phố và dòng sông. Báo chí thời đó La Depeche Coloniale, Le Figaro… đã mô tả sự kiện này như sau: Hơn hai trăm nghìn người An Nam, người Hoa, người Nhật và toàn thể cộng đồng người Âu đã tham dự. Từ các tỉnh lân cận đám đông đã đổ về Sài Gòn gây nên tình trạng quá tải các phương tiện chuyên chở…

Báo Le Figaro

Trước đó, báo Saigon Sportif, số ra ngày 21/2/1914, đã thông báo về cuộc diễu hành xe hoa tổ chức vào ngày 29/3 nhân dịp khánh thành chợ trung tâm Sài Gòn, trong đó đăng tải thông cáo chính thức của Thị trưởng Sài Gòn - ông Cuniac (người sau này được đặt tên cho bùng binh trước chợ Bến Thành) ngày 17/2/1914:

Bản tiếng Việt tạm dịch: “Ông Thị trưởng Thành phố Sài Gòn trân trọng thông báo đến công chúng rằng các lễ hội sẽ được tổ chức nhân dịp khánh thành Chợ Lớn Mới trung tâm Sài Gòn (Les Nouvelles Halles centrales de Saïgon).
Trong chương trình các lễ hội hiện đang được chuẩn bị, sẽ có một cuộc diễu hành xe hoa, trong đó người dân châu Âu, An Nam và Hoa kiều đều sẽ tham gia.

Mặc dù đã có nhiều cam kết tham dự sự kiện này, Chính quyền thành phố vẫn mong muốn tiếp tục khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân, và sẽ rất hoan nghênh nếu giới thương nhân địa phương muốn đăng ký các xe diễu hành quảng bá sản phẩm hoặc loại hình khác, để tham gia vào cuộc diễu hành diễn ra ngày 29 tháng 3 sắp tới.

Những ai có nhu cầu tham dự được yêu cầu sớm thông báo với Tổng thư ký Tòa Đô chánh.

Trong đoàn diễu hành cũng sẽ có các xe hơi và xe ngựa trang trí hoa.

Các giải thưởng sẽ được trao cho những chiếc xe được trang trí đẹp nhất”.

Báo Saigon SportIf

Thông báo này xác lập rõ ràng: ngày khánh thành chính thức của chợ Bến Thành là 29/3/1914, tức sau hơn 1 năm xây dựng, kể từ khi khởi công đầu năm 1913. Lễ khánh thành không chỉ là một sự kiện hành chính, mà là một lễ hội lớn, có sự tham gia của người dân các sắc tộc (Âu - Việt - Hoa), với cavalcade fleurie (cuộc diễu hành xe hoa) và giải thưởng cho xe trang trí đẹp nhất. Điều này phản ánh vai trò biểu tượng quan trọng của chợ mới đối với diện mạo đô thị Sài Gòn thời Pháp thuộc.

Hồi cố và hiệu chỉnh: Khi lịch sử cần được tôn trọng bằng chứng

Chợ Bến Thành hôm nay vẫn là một biểu tượng gắn với hình ảnh Sài Gòn - TP.HCM trong mắt người dân cả nước và du khách quốc tế. Nhưng câu chuyện về ngày tháng xây dựng của chợ, nếu không dựa trên chứng cứ, có thể làm sai lệch dòng chảy lịch sử đô thị Việt Nam.

Dù việc xét duyệt trúng thầu diễn ra vào năm 1912, nhưng không thể xem đó là mốc “khởi công xây dựng”. Điều này nếu không làm rõ, sẽ khiến các lễ kỷ niệm hoặc hồ sơ di sản dễ rơi vào ngộ nhận lịch sử.

Do đó, rất cần đến những nhà nghiên cứu lịch sử, cơ quan quản lý văn hóa - di sản nghiên cứu lại; cần cập nhật lại năm xây dựng chính thức là 1913, thay vì mặc định theo các nguồn thứ cấp không kiểm chứng. Bởi lịch sử, dù đã trôi qua hơn trăm năm, vẫn cần được viết lại nếu có đủ chứng cứ.

Tác giả: Admin

Chú ý: Việc đăng lại bài viết trên ở website hoặc các phương tiện truyền thông khác mà không ghi rõ nguồn http://benthanhmarket.vn là vi phạm bản quyền

Tags: ao Bồ Rệt, Brossard et Mopin, Les Nouvelles Halles centrales de Saïgon